Patriotyzm a czasy współczesne

Słowo patriotyzm pochodzi od łacińskiego słowa patria, oznaczającego ojczyznę. Patriotyzm to postawa szacunku, umiłowania i oddania własnej ojczyźnie, to chęć ponoszenia za nią ofiar. Jest to więc pełna gotowość do obrony swojej ojczyzny w każdym momencie.     

Patriota gotowy jest do pracy dla dobra ojczyzny i w razie potrzeby poświęci dla niej własne zdrowie lub życie. Pielęgnuje narodową tradycję, kulturę i język. Patriota czuje więź społeczną i solidarność z własnym narodem i społecznością.

Katechizm Kościoła Katolickiego nie używa wprost słowa „patriotyzm”, ale mówi o „miłości ojczyzny”. Według KKK: „Obywatele mają obowiązek przyczyniać się wraz z władzami cywilnymi do dobra społeczeństwa w duchu prawdy, sprawiedliwości, solidarności i wolności. Miłość ojczyzny i służba dla niej wynikają z obowiązku wdzięczności i porządku miłości. Podporządkowanie prawowitej władzy i służba na rzecz dobra wspólnego wymagają od obywateli wypełniania ich zadań w życiu wspólnoty politycznej”[1].

Patriotyzm w dzisiejszych czasach powinien charakteryzować się troską o ojczysty język, jego czystość i bogactwo. Wiąże się to z dbałością o poprawną wymowę czy ograniczanie ilości słów obcych zapożyczanych do języka narodowego. Współczesny patriotyzm to także dbanie o wiarę wyznawaną przez przodków oraz wgłębianie siebie i następnych pokoleń w narodową kulturę. Kolejne pokolenia  muszą poznawać historię swojej ojczyzny, jej dobre i złe momenty, troszczyć się o dzisiejsze obyczaje w ojczyźnie i jej dalszą przyszłość. Może to być także reagowanie na antyojczystą naukę w szkołach, zbędną pracę w niedzielę czy złe treści w mediach.

Najbardziej znanym symbolem polskiego patriotyzmu jest Hymn Polski - „Mazurek Dąbrowskiego” z 1797 roku. Zaczyna się od słów: „Jeszcze Polska nie zginęła, kiedy my żyjemy...”, co oznacza że póki żyje naród polski to Polska także będzie trwała. Utwór przekonuje, że ojczyzna to nie tylko miejsce na mapie, ale także w sercu. Hymn powstał we Włoszech w czasie rozbioru Polski. Józef Wybicki wprost zapowiada przyszłe wyzwolenie kraju i w tym celu wzywa do postawy patriotyzmu. Warunkiem powodzenia walki jest narodowa zgoda i wspólne zorganizowane działania.

Warto wspomnieć o haśle: "Bóg, Honor, Ojczyzna", będącym dewizą Wojska Polskiego od 1943 r. („Ojczyźnie wszystko, prócz miłości Boga najwyższego i Honoru”). Stanowi ono bezpośrednie ujęcie wierności ojczyźnie. Jest wyznacznikiem tożsamości Polaków i odróżnia naród polski od innych narodów. Próby rezygnowania z jakichkolwiek elementów w tym haśle przyczyniają się do niszczenia polskości w samych jej podstawach.

Historia Polski jest bogata w postawy patriotyczne swoich obywateli. Na przełomie wielu wieków polskie wojska oraz zwykli mieszkańcy walczyli o dobro narodu, bronili polskich granic i wiary katolickiej. Za ważną postawą patriotyczną należy uznać podtrzymywanie polskich tradycji w trudnych dla kraju czasach tj. w okresie rozbiorów Polski, okupacji wojennych oraz komunizmu.

Katechizm Kościoła Katolickiego mówi: „Ci, którzy poświęcają się sprawie ojczyzny, służąc w wojsku, są sługami bezpieczeństwa i wolności narodów. Jeżeli wywiązują się należycie ze swojego zadania, prawdziwie przyczyniają się do dobra wspólnego narodu i utrwalenia pokoju”[2].

W dzisiejszych czasach bycie patriotą może wydawać się trudne. Mieszkańcy państw należących np. do Unii Europejskiej mają znacznie większe możliwości podróżowania poza granice swojego kraju. Wielu Polaków, którzy opuścili kraj w celach zarobkowych powoli zaczynają utożsamiać się z miejscami pobytu. Oczywiście nie ma to zastosowania w większości przypadków, ale np. ich dzieci, urodzone poza granicami naszego kraju nie czują się już w takim stopniu Polakami, jak ich rodzice. Często związane jest to z poglądem kosmopolityzmu. Jego zwolennicy uważają, że ich ojczyzną nie jest dany kraj, ale cały świat. Przeciwni są wszelkim podziałom kulturowo-politycznym i terytorialnym, więziom narodowym i tradycjom. Taka postawa wiąże się często z brakiem lojalności wobec własnej ojczyzny lub kraju zamieszkania. Obecnie kosmpolityzm ma wielu zwolenników, a jego propagowaniem zajmują się niektóre media i ugrupowania polityczne. Kosmopolityzm widoczny jest na przykładzie Unii Europejskiej. Mieszkańcy każdego kraju członkowskiego mają jednocześnie obywatelstwo europejskie.

Zagrożeniem dla patriotyzmu może być rozwój gospodarczy. Współcześnie coraz częściej korzysta się z nowych rozwiązań i technologii, wywodzących się z innych krajów. Nie należy przy tym rezygnować z tradycyjnych sposobów gospodarowania. Konieczne jest zachowanie umiaru w korzystaniu z dobrodziejstw nowoczesnych technologii. Z jednej strony dają one szansę na rozwój narodowej gospodarki, ale z drugiej uzależniają narodową gospodarkę od stanu rynków światowych, tj. krach finansowy czy wzrost bezrobocia. Należy więc z umiarem wprowadzać nowe rozwiązania, aby nie zatracić narodowych tradycji własnej ojczyzny.

Zagrożeniem jest również nacjonalizm, który charakteryzuje się uznawaniem własnego narodu za dobro najwyższe, nadrzędne w stosunku do innych narodów i grup społecznych. To nadmierny patriotyzm staje się obsesją na punkcie własnego narodu i jego dobra. Zwolennicy nacjonalizmu chcą silnego państwa, które będzie górować nad innymi narodami. Przykładem z niedalekiej przeszłości mogą być działania Adolfa Hitlera, który dążył do podporządkowania innych narodów III Rzeszy i stworzenia idealnej rasy aryjskiej. Obecnie nacjonalizm, w mniejszym wymiarze, widoczny jest na przykładzie państw Unii Europejskiej. Silniejsze gospodarczo państwa dążą do utrzymania przewagi nad słabszymi państwami, np. Niemcy budują gazociąg Nord Stream2 omijając terytorium Polski.   

Jan Paweł II mówił o nacjonalizmie: „Musimy wyjaśnić zasadnicze różnice pomiędzy niezdrową formą nacjonalizmu, który uczy pogardy dla innych narodów i kultur, a patriotyzmem, który jest właściwą miłością własnego kraju. Prawdziwy patriotyzm nigdy nie stara się dążyć do dobrobytu własnego narodu kosztem innych. Bowiem ostatecznie dotknęłoby to także jego własnego narodu, wyrządzenie krzywdy dotyka obu stron – i agresora, i ofiary. Nacjonalizm, szczególnie w swoich najskrajniejszych formach, jest więc antytezą prawdziwego patriotyzmu”[3].

Kościół poprzez swoją obecność w wielu narodach wskazuje ludziom Ojczyznę  Niebieską jako cel ich ziemskiej pielgrzymki. Jednocześnie wzywa do miłości względem  ojczyzn ziemskich, czyli do patriotyzmu. 

---

[1] Katechizm Kościoła Katolickiego, 2239.

[2] Katechizm Kościoła Katolickiego, 2310.

[3] Przemówienie Jana Pawła II w siedzibie ONZ, Nowy Jork, 5 października 1995 r.